Ay  Yer planetinin yeganə təbii peykidir. Yer və Ayın mərkəzləri arasındakı məsafə orta hesabla 384 467 km-dir. Ayın Yer ətrafında bir tam dövrü 27 gün 7 saat 44 dəqiqə 2803 saniyədir. Saatda 3679 km yolu qət edir. Diametri 3476 km, səthinin sahəsi 3,79·1010 km².

Yerdən Ayın ancaq bir yarımkürəsi görünür. Ayın görünməyən tərəfinin fotoşəkli ilk dəfə 1959-cu ildə Sovet kosmik stansiyası tərəfindən çəkilmişdir. Daha sonra 1969-cu ildə Apollon proqramı çərçivəsində iki ABŞ astronavtı Ay səthinə enmiş və tədqiqat aparmışdır. Ay kosmik fəzada insanın ayaq basdığı tək fəza cismidir.

Ayın Yer ətrafına fırlanma orbiti tam çevrə deyil. Odur ki, Ay Yerə bəzən yaxınlaşır bəzən isə uzaqlaşır. Ayın Yerə ən yaxınlaşma nöqtəsinə perigey, ən uzaqlaşma nöqtəsinə isə apogey deyilir. Ay apogeydə olarkən onun Yerdən uzaqlığı 405 363 km, perigeydə olarkən 357 448 km olur. Odur ki, onun perigeydə olarkən görünən ölçüləri apogeydə olan ölçülərindən böyük olur. Məsələn, perigeydə Ayın görünən diskinin diametri apogeydə olan diskindən 14%, parlaqlığı isə 30% çox olur. Ay perigeydə olarkən okeanlarda qabarmanın səviyyəsi də yüksək (təqribən 6-15 sm) olur. Ayın bu vəziyyəti insanların əhval–ruhiyyəsinə, psixoloji vəziyyətlərinə də təsir edir. Ay adətən dekabr ayında bu vəziyyətdə olur.

2009-cu ilin oktyabrında NASA su tapmaq məqsədilə Ayın cənub qütbünü bombalayıb. 2009-cu ilin noyabr ayında Amerika Aerokosmik agentliyi (NASA) Ayda donmuş halda çoxlu miqdarda su tapıldığını açıqlayıb

Yaponiya alimləri Yer kürəsinin peyki Ayın öyrənilməsi proqramı üzərində işləyirlər. Proqrama görə Ayda elmi-tədqiqat bazası və orada işləmək üçün xüsusı robotlar yaradılacaq. Yer kürəsinin peykinin öyrənilməsi proqramı xüsusi çağırılmış iclasda müzakirə edilib. İclasda 2020-ci ilədək Ayda aparılacaq elmi tədqiqatların ümumi dəyəri 200 milyard yen (2,2 milyard dollar) məbləğində qiymətləndirilib. Ayın səthi iki mərhələdə öyrəniləcək. 2015-ci ilədək Aya təkərli robotlar göndəriləcəkdir. Robotlar vasitəsilə videogörüntülər Yer Kürəsinə ötürüləcək və Ayın daxili quruluşu öyrəniləcəkdir. Növbəti beş ildə Ayın cənub qütbündə tədqiqat bazası yaradılacaq, həmin bazadan 100 kilometr radiusda kəşfiyyat və tədqiqat işləri aparılacaq. Stansiya müstəqil şəkildə elektrik enerjisi istehsal edəcək, torpaq nümunələri və xüsusi qiymətli nüsxələri Yerə göndərəcək

Ay kosmik sahədə insana ən yaxın peykdir. Lakin buna baxmayaraq bizim peykimiz özündə bir çix sirr gizlədir.

Bu məqalədə biz sizə bu sirlərdən bir neçəsini təqdim edəcəyik.

1. Zəlzələlər

Ayın ölü bir qaya parçası olmasına baxmayaraq burada da alt qabığın hərəkəti müşahidə olunur. Bu hadisə zəlzələ olaraq adlandırılır.

Ayda dörd cür zəlzələ mövcuddur. İlk üç zəlzələ dərin zəlzələlər hesab edilir. Onlar meteoritlərin təsirindən əmələ gələn titrəmələrdirlər. Dördüncü növ zəlzələ ən təhükəli zəlzələ hesab edilir. Rixter şkalası üzrə bu zəlzələrin gücü 5,5 bal təşkil edir. NASA-nın məlumatlarına görə bu cür zəlzələlər nəticəsində bizim Ayımız "zəng kimi çalır".

Ayda baş verən zəlzələlərin ən qorxulu tərəfi bizim onları nə törətdiyini bilməməyimizdir.

Yer üzündə baş verən zəlzələlər adətən, tektonik plitələrin hərəkəti nəticəsində yaranır.

Ayda isə tektonik plitələr yoxdur. Bir sıra tədqiqatçılar Ayda baş verən zəlzələlərin səbəbinin yerin çox fəal olması ilə əlaqələndirirlər, yəni Yerin Ayın özünə "çəkməsi" ilə. Lakin bu nəzəriyyənin bir sübutu yoxdur.

2. İkili planet

Əksər insanlar Ayın bir peyk olduğuna əmindirlər. Lakin buna baxmayaraq bir sıra insanlar Ayın planet kimi təsnifləşdirilməli olduğunu düşünürlər. Digər tərəfdən, əsl peyk olmaq üçün çox böyükdür. Onun diametri Yerin diametrinin dörddə bir hissəsinə bərabərdir. Buna görə Ayı Günəş sisteminin böyük peyki adlandırmaq olar.

Böyük ölçülərinə görə Ay əslində Yer orbitinin ətrfında yerləşmir. Yer və Ay bir-birilərinin ətrafında və onların aralarında müəyyən bir nöqtənin ətrafında dövr edirlər. Bu nöqtə bari mərkəz adlanır. Ayın Yerin orbitində yerləşməsi illuziyasının yaranması ağırlıq qüvvəsinin hal-hazırda Yer qabığının daxilində olması ilə əlaqəlidir. Məhz bu fakt Yer ilə Ayı ikili planet kimi təsnif etməyə imkan vermir. Lakin gələcəkdə bu vəziyyət dəyişə bilər.

3. Ayın tullantıları

Hər kəsə insanın Ayda olması məlumdur. Lakin hər kəsə İnsanın (bilərəkdən bu sözü böyük hərflə yazırıq) Ayı "zibillədiyi" məlum deyil. Ayda olmuş astronavtlar orada az tullantılarını qoymayıblar. Ayın üzərində təxminən 181 437 kiloqram süni materiallar var.

Təbii ki, buna da yalnız astronavtlar günühkar deyillər. Tullantılar əksəriyyəti burada keçirilmiş çox saylı tədqiqatların, kosmik zondları və ay roverlərinin qalıntılarıdırlar. Onlardan bəziləri bugünkü günə qədər öz fəaliyyətini davam etdirirlər.

4. Ay məzarlığı

Günəş enerjisinin 19 faizi atmosferdə udulur, 47 faizi Yerə düşür, 34 faizi isə kosmosa qayıdır. Tam Günəş tutulması 7,5 dəqiqədən çox çəkmir; tam Ay tutulması isə 104 dəqiqə davam edir.

Günəş sisteminin bütün planetləri Yupiter planetinin içərisinə yerləşə bilərdi. Günəş bir dəqiqə ərzində Yerin bir il ərzində sərf etdiyi bütün enerjidən çox enerji istehsal edir.

Marsdakı Niks Olimpik vulkanının hündürlüyü 20 kilometrdən çoxdur. Marsdakı dağların hündürlüyü 20-25 kilometrə çatır.

Biz ən uzaq görünən ulduza baxarkən, 4 milyard il keçmişə baxırıq. Ondan gələn və saniyədə demək olar 300 000 kilometr sürətlə hərəkət edən işıq bizə yalnız uzun illərdən sonra çatır.

Bizə ən yaxın olan (Günəşdən sonra) Proksima Sentavr ulduzuna çatmaq üçün orta hesabla saatda 60 kilometr sürətlə hərəkət edən avtomobilə təxminən 48 milyon il vaxt lazım gələrdi. Proksima Sentavradək məsafə 4,24 işıq ilidir.

İlk ulduz kataloqu e.ə. 150-ci ildə Gipparx tərəfindən tərtib edilib.

Qalaktikamızda hər il qırxa yaxın yeni ulduz meydana çıxır. "Habll" kosmik teleskopu tərəfindən şəkli çəkilən ən qocaman qalaktikanın yaşı 12 milyard ildir.

Pluton planetində bir ilin uzunluğu Yerdəki 247,7 il qədərdir.

Kainatın ən qaynar ulduzu Veneradır.

Uran planeti Yerdən adi gözlə görünür.

Merkuri planetində gün bir ildən iki dəfə uzundur. O, öz oxu ətrafında çox yavaş fırlanır, Merkurinin Günəş ətrafında bir dəfə dövr etməsi isə 88 gün çəkir.

Yerin çəkisi təxminən 600 trilyon tondur. Ay Yerdən 80 dəfə yüngüldür. Hər sutka Yerə təxminən 200 min meteorit düşür. Yerə hər gün 27 tona yaxın, il ərzində isə 10 min tondan artıq kosmik toz düşür. Son 500 il ərzində Yerin çəkisi kosmik maddələrin hesabına bir milyard ton artıb. Əgər Yer öz oxu ətrafında əksinə dövr etsəydi, o zaman ildə iki sutka az olardı.

Ayın ilk xəritəsini 1609-cu ildə Tomas Harriton hazırlayıb. Ayda ən yüksək temperatur 117 dərəcə Selsidir. Aydakı ən yüksək dağın hündürlüyü 11 500 metr təşkil edir.

Ayın əks tərəfinin öyrənilməsi məqsədilə Çinin “Çanye-4” süni peyki Aya uğurlu eniş edib. Bu, Ayın əks tərəfinə yumşaq və uğurlu eniş etmiş ilk süni peyk kimi tarixə düşüb.

Bu haqda Çin Mərkəzi telekanalı məlumat yayıb.

Süni peyk artıq Yerə Aydan çəkdiyi ilk şəkilləri də göndərib.

 

Qeyd edək ki, “Çanye-4” stasionar ay stansiyası və roverdən ibarət olan eniş aparatıdır.

Dekabrın 7-də Çinin cənub-qərbində yerləşən Siçan kosmodromundan uğurlu şəkildə havaya buraxılmışdı.